Opublikowane w

Grabarka k/Siemiatycz

Grabarka – góra położona obok wsi o tej samej nazwie, niedaleko Siemiatycz. Jest najważniejszym miejscem kultu religijnego dla wyznawców prawosławia w Polsce.

Na Grabarce znajduje się utworzony w 1947 monaster żeński Świętych Marty i Marii, a także 3 klasztorne cerkwie (Przemienienia Pańskiego, Ikony Matki Bożej Wszystkich Strapionych Radość i refektarzowa – Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy). Główna cerkiew klasztorna (Przemienienia Pańskiego) jest jednocześnie świątynią parafialną. Monaster, cerkwie oraz dwa Domy Pielgrzyma (drewniany i murowany) tworzą osadę Grabarka-Klasztor. Na terenie osady znajduje się również prawosławny cmentarz.

Historia

Badania wskazują, że pierwszy ośrodek kultowy na Grabarce powstał na początku XVIII wieku jako sanktuarium greckokatolickie. Wcześniejsza obecność w tym miejscu jakiejkolwiek wspólnoty monastycznej nie znajduje potwierdzenia w żadnych źródłach ani pisemnych ani archeologicznych. Zdaniem prof. Józefa Maroszka wszelkie informacje na temat istnienia tu świątyni sięgającej korzeniami średniowiecza, można uznać w świetle dokumentów jedynie za mające więcej wspólnego z legendami niż z prawdą historyczną. Wg zachowanych relacji w lipcu 1710 w pobliskich Siemiatyczach wybuchła epidemia cholery. Spowodowało to panikę wśród mieszkańców miasta, którzy zaczęli masowo je opuszczać kryjąc się w okolicznych lasach, co trwało do czasu ustania epidemii w zimie. W związku z tym wydarzeniem należy wiązać fakt powstania w Grabarce kaplicy i ośrodka kultowego, którego inicjatorem był unicki metropolita kijowski i opat supraski Leon Kiszka. Poświadcza to dokument z 1 lipca 1717, w którym biskup zgodził się na odprawianie nabożeństw w kaplicy na Świętej Górze. Dokumenty wizytacji duszpasterskiej z 1726 mówią o istnieniu na Grabarce „nowej kaplicy” pw. Przemienienia Pańskiego. Kaplica została opisana jako obiekt kryty dachem tarcicowym, z dwoma oknami. Kult przemienienia Pańskiego rozwinął znacznie 26 czerwca 1763 biskup Felicjan Filip Wołodkowicz, a w dniu 20 maja 1789, w związku ze staraniami biskupa włodzimierskiego i brzeskiego Symeona Młockiego, papież Pius VI nadał 15-letni odpust dla pielgrzymów odwiedzających Grabarkę. Przed 1798 na miejscu dotychczasowej kaplicy powstała nowa. Wg opisu unickiego ks. Antoniego Duchnowskiego była ona większa od poprzedniej, posiadała ołtarz główny z obrazem Trójcy Świętej i Przemienienia Pańskiego, cyborium na komunikanty i hostię, dwa boczne ołtarze, 7 okien, wyodrębniony chór, prezbiterium i kruchtę. Wzmiankowano też, że kaplica posiadała przywileje odpustów ze Stolicy Apostolskiej, co oznacza, że już wtedy Grabarka była ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym, zaś wodę z przepływającego przez nią strumienia uważano za cudowną.
Rozbiory Rzeczypospolitej umiejscowiły region Siemiatycz początkowo w zaborze pruskim, a następnie na mocy pokoju w Tylży tereny te zostały przyłączone w 1807 do Rosji. W 1839 został wydany dekret cara Mikołaja I likwidujący Kościół unicki w Cesarstwie Rosyjskim. Jeszcze przez pierwszych kilka lat po tym wydarzeniu cerkiew służyła do odprawiania nabożeństw dla ludności unickiej, mimo że była ona już obsługiwana przez duchownych prawosławnych. Mogło to być powodem sporów pomiędzy wyznaniami i wpłynąć negatywnie na stan świątyni. W 1866 Kwiercetus opisał fatalny stan leśnej kaplicy, w której nie było wtedy dachu i podłogi. Pomimo tego nadal w dniu 6 sierpnia przybywali tu bardzo licznie pątnicy. W 1884 ksiądz Józef Gereminowicz rozpoczął, trwający 11 lat, remont kaplicy na Grabarce. W cerkwi wzniesiono nowe ściany, sufit, podłogę, fundamenty, dach oraz ikonostas, przy jednoczesnym poszerzeniu wnętrza świątyni.
Po I wojnie światowej cerkiew na Grabarce utrzymywana była w dobrym stanie, a ponieważ obok niej znajdował się cmentarz i odprawiano w niej nabożeństwa pogrzebowe, nie została zamknięta w czasie akcji rewindykacji dawnych świątyń katolickich. Przez cały okres międzywojenny w cerkwi odprawiano także, kilka razy w roku, nabożeństwa dla licznie przybywających wiernych.
Okres II wojny światowej pozwolił oszczędzić cerkiew przed działaniami wojennymi. Wraz ze zmianami granic w 1945 zmienił się również stan posiadania Cerkwi prawosławnej – na obszarze Polski nie było żadnego żeńskiego klasztoru prawosławnego.
W 1947 powstała myśl założenia klasztoru żeńskiego na Świętej Górze Grabarce, uznając to miejsce za najbardziej właściwe. Spotkała się ona z aprobatą ówczesnego arcybiskupa Tymoteusza. Otwarcie klasztoru pod wezwaniem Świętych Marty i Marii nastąpiło 27 listopada 1947. Pierwszą przełożoną zgromadzenia została schimniszka Maria (Komstadius). W 1948 było już 8 zakonnic, a w sierpniu tego samego roku zgromadzenie obchodziło po raz pierwszy święto Przemienienia Pańskiego. Życie sióstr oparte zostało na regule św. Bazylego Wielkiego i św. Teodora Studyty. Początki ich działalności to okres bardzo trudny. W zniszczonym przez zawieruchę wojenną kraju niełatwo było zebrać odpowiednie środki finansowe na budowę klasztoru. Brakowało zwłaszcza pomieszczeń dla sióstr zakonnych. Na Górze Grabarce znajdowała się wówczas jedynie drewniana cerkiew Przemienienia Pańskiego oraz mała stróżówka, nie nadająca się jednak do zamieszkania. Początkowo zakonnice nocowały w dzwonnicy starej cerkwi. W późniejszym okresie na samym wzgórzu wybudowano dla sióstr prowizoryczny jeszcze, drewniany dom zakonny, obecnie Dom Pielgrzyma. Kolejny etap rozbudowy przypadł na rok 1956. Wzniesiono i wyświęcono wówczas drugą cerkiew pod wezwaniem Ikony Matki Bożej Wszystkich Strapionych Radość (Wsiech Skorbiaszczych Radost) wraz z przylegającymi do niej celami zakonnymi. Powstał też dom dla księży sprawujących posługę na Świętej Górze Grabarce. Pod koniec lat sześćdziesiątych, kiedy przełożoną klasztoru była ihumenia Barbara (Grosser), zostaje przeprowadzony gruntowny remont cerkwi Przemienienia Pańskiego. Wnętrze kaplicy otrzymuje nowy, nawiązujący do tradycyjnego wystrój, autorstwa Adama Stalony-Dobrzańskiego i Jerzego Nowosielskiego, profesorów krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W latach 1978-1980 został wybudowany nowy, murowany dom zakonny, z obszernym refektarzem ku czci Zaśnięcia Matki Bożej. Cerkiew refektarzowa została konsekrowana 3 lipca 1981 przez ówczesnego biskupa lubelskiego (obecnie arcybiskupa łódzkiego i poznańskiego) Szymona (Romańczuka).
Po śmierci matki Barbary, przełożoną została ihumenia Ludmiła (Polakowska). W tym czasie miało miejsce wydarzenie, które tragicznie zapisało się w świadomości wszystkich prawosławnych w Polsce. W nocy 12/13 lipca 1990 została podpalona cerkiew Przemienienia Pańskiego. Ogień strawił doszczętnie całą świątynię. Ocalał jedynie ewangeliarz oraz dwie ikony – św. Mikołaja i Zbawiciela. Po pożarze natychmiast przystąpiono do odbudowy. Dzięki licznym ofiarom wiernych i pomocy rządu polskiego, 17 maja 1998 metropolita Sawa dokonał konsekracji nowo odbudowanej świątyni.
Od 1995 przełożoną klasztoru jest siostra (w 1998 podniesiona do godności ihumeni) Hermiona (Szczur).

W dniach 18-19 sierpnia 2000 na Świętej Górze Grabarce odbyła się jubileuszowa uroczystość. Wierni pod przewodnictwem arcybiskupa Sawy, w obecności episkopatu Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego, biskupów z Portugalii i mnichów z góry Athos, którzy przybyli tu z kopią cudotwórczej Iwerskiej Ikony Matki Bożej, dziękowali Bogu za wcielenie Jego Syna dwa tysiące lat temu.
Rok później doszło do historycznego wydarzenia. Z wizytą w klasztorze na Świętej Górze Grabarce przebywał Piotr VII, patriarcha Aleksandrii i całej Afryki, który w obecności metropolity Sawy uczestniczył w uroczystościach Przemienienia Pańskiego.
W pierwszych latach XXI w. wzniesiono obszerny, murowany Dom Pielgrzyma, zbudowano ogrodzenie wokół Świętej Góry, wykonano nową kopułę nad studzienką i położono asfalt na drodze do monasterskiej bramy.
18-19 sierpnia 2012 w uroczystościach brał udział zwierzchnik Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, patriarcha Moskwy i całej Wszechrusi Cyryl I.
W 2012 w monasterze przebywało 13 sióstr, w tym 7 mniszek.
W 2013 przeprowadzono generalny remont pomocniczej cerkwi Ikony Matki Bożej Wszystkich Strapionych Radość.

Legenda

Według legendy, nieznany z nazwiska mieszkaniec Siemiatycz dostąpił podczas epidemii cholery objawienia, w czasie którego usłyszał, że jedyną drogą ratunku jest udanie się na górę Grabarkę z krzyżem. Opowiedział swój sen parochowi parafii unickiej ks. Pawłowi Smoleńskiemu, który uznał ten sen za objawienie Boże i zaprowadził ludność miasta na wzgórze, spod którego wypływał strumień. Uciekinierzy, którzy napili się wody ze strumienia ocaleli. Legenda mówi, że po tym wydarzeniu nikt więcej nie zmarł w wyniku choroby. W tym samym roku ludzie ocaleni z zarazy wznieśli na górze drewnianą kaplicę jako podziękowanie za życie.

Dojazd

Do Grabarki prowadzi droga lokalna z pobliskich Siemiatycz w kierunku Hajnówki. Skręt do Grabarki znajduje się między wsią Kajanka i Moszczona Pańska.
Można tam również dojechać koleją z Białegostoku, Hajnówki, Siedlec i Warszawy (stacja docelowa Sycze – skąd kilka minut drogi pieszo do Grabarki) lub autobusem PKS z Bielska Podlaskiego (w niedziele z Białegostoku).

Święta parafialne

Święto Przemienienia Pańskiego obchodzone jest w dniach 18-19 sierpnia (5-6 sierpnia według kalendarza juliańskiego)
Święto Matki Bożej Pocieszycielki obchodzone jest 6 listopada (24 października według kalendarza juliańskiego)

(tekst na podstawie Wikipedii)